گزارش گل چرم؛
بازخوانی علل عقب ماندگی در طرح خوداتکایی روغن
طرح خوداتکایی در دانه های روغنی باوجود دستاوردهایی که می تواند برای اقتصاد کشور داشته باشد به علل گوناگونی طی سالهای گذشته زمین گیر شده و نتوانسته به هدف پیشبینی شده برسد.
به گزارش گل چرم به نقل از مهر، طرح خوداتکایی دانه های روغنی یکی از مهم ترین طرح های وزارت جهاد کشاورزی در دولت های یازدهم و دوازدهم بود که در جهت کاهش وابستگی به خارج از کشور و تأمین نیاز روغن کشور در داخل تدوین و اجرا شد؛ طرحی که به سرانجام رسیدن آن می توانست منجر به افزایش امنیت غذایی، اشتغال زایی و پیشگیری از خروج ارز از کشور شود. هر چند که طی سالهای گذشته دولت های وقت بر اجرای این طرح تاکید زیادی داشتند و حدود ۱۰ درصد هم ضریب خوداتکایی بهبود یافت اما عقب ماندگی زیادی در برنامه رقم خورد.طرح خوداتکایی دانه های روغنی چیست؟طرح خود اتکایی دانه های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی بود که توسط وزارت جهاد کشاورزی شد. اجرای این طرح ۱۰ ساله که تا افق ۱۴۰۴ تدوین شده بود از نیمه دوم سال ۹۴ شروع شد. بر این اساس باید در انتها این ۱۰ سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور را به روغن در داخل تأمین می شد و به قول مسؤلان وقت وزارت جهاد کشاورزی بیشترین تمرکز در این حوزه روی محصول کلزا بود؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می شود و از نزولات جوی استفاده می نماید ازاین رو به حل بحران کم آبی کشور هم کمک می شود.
با گذشت حدود ۵ سال از اجرای این طرح، پیشبینی های مسؤلان وزارت جهاد کشاورزی تابحال محقق نشده و عقب ماندگی زیادی در این عرصه مشاهده می شود. به عبارتی طی این سال ها گذشته میزان خوداتکایی تنها حدود ۱۰ درصد رشد کرده و از حدود شش درصد به ۱۶ درصد رسیده است. همینطور وضع موجود هم گویای این نیست که مسؤلان بتوانند در مدت باقی مانده عقب ماندگی ایجادشده را جبران کنند و به اهداف برنامه دست یابند.
به گفته مسؤلان وزارت جهاد کشاورزی در سال ۹۴، حدود ۹۶ درصد از روغن مورد نیاز کشور، وارداتی و ۶ درصد تولید داخل بود اما این رقم در انتهای سال ۹۸ حدود ۱۶ درصد روغن مورد نیاز کشور تولید داخل بود. (جزئیات بیشتر را اینجا بخوانید)
به دلیل اهمیت موضوع، سید جواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی دولت سیزدهم هم در هنگام دریافت رای اعتماد از مجلس، بر خوداتکایی در تولید دانه های روغنی تاکید زیادی داشت و افزایش ضریب خوداتکایی دانه های روغنی تا ۵۰ درصد را به عنوان هدف خود اعلام نمود. چرا طرح خوداتکایی دانه های روغنی به هدف نرسید؟درباره این که چرا طرح مذکور به نتیجه نرسیده، علل مختلفی مطرح می شود که تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات محصول نهایی همچون روغن خام و کنجاله، نبود تکنولوژی و ماشین آلات مناسب، عدم حمایت لازم از کشاورزان، تأخیر در پرداخت مطالبات کشاورزان، عدم توانایی دولت در اجرای طرح الگوی کشت و … همچون علل مطرح گردیده است. در همین زمینه سید جعفر حسینی، مشاور نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه کلزا همواره بیشترین افزایش قیمت را در میان محصولات کشاورزی داشته است، اضافه کرد: با این وجود هیچ گاه نرخ خرید تضمینی این محصول متناسب با هزینه های واقعی تولید و نرخ تورم نبوده است.
وی کمبود ماشین آلات و ضعف در این عرصه را از دیگر علل عدم توسعه کشت کلزا اعلام نمود و اضافه کرد: وقتی کاری را از صفر تا صد درست و اصولی انجام می دهید اما در لحظه آخر به مشکل بر می خورید تمام دستاوردها از بین می رود. وضعیت ناوگان مخصوص برداشت کلزا هم چندان مناسب نمی باشد و هد برداشت به میزان اندک در داخل کشور وجود دارد ازاین رو هم موقع برداشت ریزش داریم وهم محصول گرفتار ناخالصی می شود و زمان تحویل افت می خورد که این به کشاورز خسارت می زند.
حسینی با اشاره به اینکه هنگام برداشت کلزا با کمباین تخصصی، حدود ۳ درصد وزن محصول برداشت شده ریزش محصول وجود دارد، اظهار داشت: در برداشت کلزا با کمباین غیر تخصصی، میزان ریزش حداقل ۲ تا ۳ برابر می شود.
این فعال بخش خصوصی با اشاره به اینکه در بحث خرید هم حمایت کافی از تولیدکننده نمی گردد، اضافه کرد: واردات روغن با ارز دولتی سبب شده واردات به صرفه تر از تولید باشد و بنابراین بنده معتقدم ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات روغن باید حذف شود.
یک کارشناس حوزه روغن نباتی هم در گفتگو با خبرنگار مهر مباحثی همچون فقدان مکانیزاسیون مناسب، نبود تکنولوژی های روز و مواردی از این قبیل را در عدم تحقق طرح خوداتکایی دانه های روغنی مؤثر دانست.
این کارشناس که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، ضمن اشاره به این که بذر مورد نیاز کشت کلزا وارداتی است، اظهار داشت: شفافیت های لازم در زمینه واردات بذور به کشور وجود ندارد.
وی افزود: متأسفانه در کشور با کمبود کمباین تخصصی برداشت کلزا مواجه هستیم که همین مسئله هم به تولید خسارت زیادی میزند.چرا خوداتکایی در تولید دانه های روغنی مهم است؟به گفته علیرضا مهاجر، سرپرست فعلی معاونت زراعت وزارت جهادکشاورزی و مجری سابق طرح خوداتکایی دانه های روغنی، سالانه بین ۳.۵ تا ۴ میلیارد دلار صرف واردات روغن به کشور می شود. همین دلیل کافی است تا روی خوداتکایی در تولید دانه های روغنی تمرکز شود، صرفه جویی ارزی که در این حوزه می تواند برای کشور اتفاق بیفتد، رقم بسیار قابل توجهی است ضمن این که ایجاد اشتغال، ارزش افزوده و افزایش امنیت غذایی همچون علل مهم دیگر در این حوزه می باشد.چه باید کرد؟کارشناسان با صدمه شناسی اقدامات انجام شده از سال ۹۴ تابحال پیشنهاداتی عملیاتی را جهت بهینه سازی وضع موجود عرضه می کنند که در ادامه نگاهی مبسوط به این راهکار ها خواهیم داشت: راهکار اول / افزایش ضریب خوداتکایی در تولید دانه های روغنیاولین نگاهی که در حوزه دانه های روغنی به اذعان کارشناسان باید مورد توجه قرار بگیرد، افزایش ضریب خوداتکایی در تولید دانه های روغنی است. یعنی میزان تولید داخلی افزایش یابد. البته در حوزه افزایش تولید، به علت آب بر بودن دانه های روغنی و چالش کم ابی که طی سال های گذشته گریبان کشور را گرفته است، در سیاستهای گذشته هم هیچوقت سیاست «خودکفایی» مدنظر نبوده و سیاست «خوداتکایی» هدف گذاری شده است؛ تفاوت خودکفایی با خود اتکایی این است که در خودکفایی، بی نیازی کامل از واردات پیگیری می شود امادر خوداتکایی، افزایش اتکا به توان داخل و کاهش وابستگی به واردات مدنظر است. برهمین اساس در طرحی که در سال ۹۴ در وزارت جهاد تدوین شد، برای دانه های روغنی، «خوداتکایی» در پیش گرفته شد. اما در کنار افزایش خوداتکایی به تولید داخل، در حوزه واردات هم باید اصلاح سیاستهایی اتفاق بیفتد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.راهکار دوم / حذف ارز ترجیحی؛ مصرف روغن پس از تخصیص ارز ترجیحی افزایش یافت!همچنین واردات در حوزه روغن و دانه های روغنی به دو شکل انجام می شود؛ روغن خام وارد کشور شده و در کارخانجات داخلی تصفیه شده و به بازار مصرف داخلی عرضه می شود. بخشی هم دانه روغنی (کنجاله و…) وارد کشور شده، در کارخانجات روغن کشی، روغن کشی و تصفیه شده و به بازار مصرف داخلی عرضه می شود. هر دو شکل واردات مذکور طی سال های گذشته مشمول ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی بوده است. اما همانگونه که تخصیص ارز ترجیحی در بخش های مختلف مشکلاتی جدی ایجاد کرده، در حوزه دانه های روغنی هم در کنار فساد گسترده، کاهش قدرت رقابت تولیدکننده داخلی و از بین رفتن انگیزه کشاورزان برای کشت دانه های روغنی، باعث شد میزان مصرف روغن نباتی به شدت افزایش یابد. به قول کارشناسان اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به روغن سبب می شود تا تولیدکننده داخلی توانایی رقابت با محصول خارجی را نداشته باشد ضمن این که زمانی که ما فضای رقابتی نداشته باشیم، کشاورز اقبالی به کاشت دانه روغنی نشان نمی دهد. در عین حال بررسی ها نشان داده است میزان مصرف روغن در کشور پس از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی افزایش پیدا کرده است، در همین زمینه یک منبع مطلع در انجمن روغن نباتی به خبرنگار مهر اظهار داشت: میزان مصرف روغن در کشور پیش از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی کمتر از ۱.۵ میلیون تن بوده اما پس از تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی افزایش پیدا کرده و سال قبل (۱۳۹۹) حدود ۲.۱ میلیون تن روغن در کشور تولید و توزیع شده است. به نقل از ایشان، در سال ۹۸؛ یک میلیون و ۵۲۳ هزار تن روغن خام به ارزش یک میلیارد و ۱۱۸ میلیون دلار و ۲.۳ میلیون تن دانه روغنی به ارزش یک میلیارد و ۲۱۶ میلیون دلار و ۲ میلیون و ۳۳۴ هزار تن کنجاله به ارزش بیشتر از یک میلیارد دلار وارد کشور شده است.راهکار سوم / واردات دانه روغنی به جای روغن خام و کنجالههمانگونه که اشاره شد، برای تأمین نیاز مردم به روغن خوراکی، دو شکل واردات یعنی واردات روغن خام و واردات دانه های روغنی انجام می شود. کارشناسان و فعالان صنعت روغن در داخل کشور معتقدند باید به سمتی برویم که سهم واردات روغن خام به حداقل رسیده و سهم واردات دانه های روغنی افزایش یابد. چون که با واردات دانه های روغنی، ظرفیت کارخانجات روغن کشی داخلی هم که هم اکنون خالی و بیکار مانده، بکار گرفته می شود و اشتغال زایی که به دنبال دارد. این اقدام نیازمند اصلاح برخی سیاستهای تعرفه ای است. در همین زمینه یک مقام مسئول در انجمن روغن نباتی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: واردات دانه روغنی به جای روغن خام اتفاق بسیار خوبی است که ما هم با آن موافق هستیم.سیاست های غلط منجر شده صنایع روغن کشی هم به تصفیه روغن روی آورند!علی کیانی راد، رئیس مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی هم در این حوزه در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: هم اکنون ما روغن خام، کنجاله و دانه را به صورت جداگانه وارد می نماییم در حالیکه این سیاست درست نیست. ظرفیت صنایع روغن کشور ۱۰ میلیون تن است در حالیکه این سیاست سبب شده که صنایع روغن کشی ما هم به تصفیه روغن روی بیاورد.
کیانی راد اظهار داشت: هم اکنون دانه وارداتی به کشور به طور عمده دانه سویا است. اگر فقط دانه وارد کشور نماییم و آنرا در اختیار صنایع قرار بدهیم کارخانجات روغن کشی روغن آنرا استحصال می کنند و کنجاله آنرا هم در اختیار تولید کنندگان دام و طیور قرار می دهیم ضمن این که به مرور با افزایش تولید دانه های روغنی در داخل می توانیم نیاز صنایع به تأمین دانه وارداتی برای مصارف داخلی روغن رانیز مرتفع نماییم.
وی اضافه کرد: متأسفانه ما ماده خام (محصولات کشاورزی یا نفت) صادر می نماییم و مواد فرآوری شده وارد می نماییم در حالیکه این روند دردنیا کاملاً برعکس است. به شرط حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی ما می توانیم دانه روغنی وارد نماییم صنایع روغن کشی روغن آنرا استحصال و روغن را صادر کنند ضمن این که برای تولید داخل هم مزیت رقابتی ایجاد می شود و با این شرایط به سادگی می توانیم به خوداتکایی ۵۰ درصدی در تولید دانه های روغنی برسیم.
صنایع روغن کشی خواهان تأمین ذخایر استراتژیک روغن و کنجاله از راه واردات دانه های روغنی شدندهمچنین در اسفندماه سال قبل انجمن صنایع روغن کشی در نامه ای به قائم مقام وزیر صمت وقت خواهان تأمین ذخایر استراتژیک روغن خام و کنجاله از راه واردات دانه های روغنی شد. در این نامه برای کاهش وابستگی به واردات پیشنهاد شده بود؛
۱- تعرفه واردات روغن خام و کنجاله به صورتی تعیین شود که واردات دانه (مواد اولیه) نسبت به واردات کنجاله و روغن خام (محصول نهایی) دارای اولویت باشد (همانند تعرفه سال جاری).
۲- شرکت بازرگانی دولتی ایران و پشتیبانی امور دام به جای واردات مستقیم روغن خام و کنجاله سویا، دانه روغنی سویا وارد و از محل واردات دانه مبادرت به تأمین ذخایر استراتژیک روغن خام و کنجاله سویا نمایند.
۳- اولویت دهی تخصیص ارز برای تأمین کنجاله و روغن خام به دانه های روغنی. محمد جعفری، دبیر انجمن صنفی صنایع روغن کشی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با تکیه بر این که وزارت جهاد کشاورزی باید در این حوزه سیاستگذاری های درست و لازم را انجام دهد، اضافه کرد: سیاست تعرفه گذاری یکی از این راهکارهاست، تعرفه کالای نهایی یعنی روغن و کنجاله باید بالاتر از دانه باشد مثل اتفاقی که سال قبل افتاد که این امر واردات دانه و تولید آنرا به جای واردات کنجاله و روغن سود آورتر می کند ازاین رو واردکنندگان هم به واردات دانه یا تولید آن در داخل روی می آورند. جعفری خاطرنشان کرد: تعرفه گذاری و تخصیص ارز برای واردات دانه همچون حمایت هایی است که دولت می تواند در زمینه توسعه کشت داخلی انجام دهد. وی ظرفیت تولید کارخانجات روغن کشی را ۵ میلیون و ۴۰۰ هزارتن اعلام نمود و اظهار داشت: هم اکنون از حدود ۲ و نیم میلیون تن از ظرفیت خود استفاده و روغن کشی می نماییم که این باید اصلاح گردد.راهکار چهارم / مصرف سرانه اصلاح گردد، ضریب خوداتکایی تا ۷۰ درصد قابل افزایش استهمانگونه که اشاره شد، یکی از تبعات عجیب تخصیص یارانه سنگین ارزی به واردات روغن خام، افزایش شدید مصرف سرانه داخلی است. یعنی به جای این که در این بخش شاهد مصرف بهینه و استاندارد باشیم، بدلایلی که در جای خود قابلیت بررسی و توجه جدی دارد، مصرف روغن بین مردم به شدت افزایش پیدا کرده است. علیرضا مهاجر، مجری وقت طرح توسعه های دانه های روغنی وزارت جهاد کشاورزی سال قبل به خبرنگار مهر اظهار داشته بود: در صورت حذف ارز ترجیحی از واردات کالای نهایی و حل مشکل سرانه روغن، می توانیم در حوزه دانه های روغنی تا ۷۰ درصد خوداتکا شویم. وی ضمن اشاره به ضرورت فرهنگ سازی برای این مسئله افزوده بود: کشور ما الان در شرایط تحریم و جنگ اقتصادی قرار دارد ضمن این که مصرف زیاد روغن خسارات جانی زیادی به افراد وارد می نماید و سلامت آنان را به خطر می اندازد بنابراین باید مصرف این کالا به اندازه باشد اما متأسفانه شاهد تبلیغات گسترده در این حوزه بخصوص از جانب رسانه ملی هستیم که این دو در تضاد با هم هستند. مجری طرح دانه های روغنی وزارت جهاد کشاورزی درباره طی سالهای گذشته که طرح اجرا شده آیا مصرف سرانه روغن در کشور کاسته شده است؟، اظهار داشت: ما هر کجا که می توانستیم و به هر میزان که وقت در اختیار داشتیم درباره ضرورت کنترل مصرف روغن و کاهش مصرف سرانه آن صحبت کردیم و توانستیم میزان افزایش سرانه مصرف را تقریباً ثابت نگه داریم و حدود سه سال است که مصرف سرانه در همان حدود ۲۱ کیلوگرم مانده در حالیکه اگر این تبلیغات انجام نمی شد مصرف سرانه به ۲۴ تا ۲۵ کیلوگرم می رسید و وابستگی ما به خارج از کشور در این عرصه ۱۰۰ درصد می شد. همینطور علی کیانی راد، رئیس مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه در حوزه دانه های روغنی حداکثر ۵۰ درصد امکان خوداتکایی وجود دارد، گفت؛ اگر مصرف سرانه روغن در کشور ما که دو برابر میانگین جهانی است کاهش پیدا کند ضریب خوداتکایی می تواند تا ۵۰ درصد قابل حصول باشد.
وی همینطور درباره این که در حوزه دانه های روغنی اعتقاد متخصصان بر این است که کشور ما ظرفیت خودکفایی در این حوزه را ندارد و با عنایت به شرایط بوجود آمده برای منابع آبی کشور بهتر است، راهکارهای دیگری برای جبران این کمبود در نظر گرفته شود، از طرفی دربرنامه های وزیر جهاد کشاورزی خوداتکایی ۵۰ درصدی را در این حوزه، می بینیم، آیا چنین اتفاقی ممکن است؟، تصریح کرد: این مساله اساسا امکان پذیر است اما به شرط اصلاح سیاست ها.
منبع: گل چرم
این مطلب را گل چرم می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان گل چرم در مورد این مطلب